Geniş
zamanda düzenli (ve bazı düzensiz) fiiller
Geniş zamanın kullanımı
1.-) Geniş zaman (veya sadece ‘the present’) şu andaki bir eylemin gerçekleştiğini belirtmek için kullanılır. Temel olarak İngilizce geniş zaman (‘ben yerim’) ve şimdiki zaman olarak (‘ben yiyorum’) karşılık gelir:
| Mio padre lavora per la BBC. |
| Babam BBC için çalışır. |
| Mio padre lavora in giardino. |
| Babam bahçede çalışıyor. |
| Di solito guardo la televisione. |
| Normalde TV izlerim. |
| Stasera guardo la televisione. |
| Bu akşam TV izliyorum. |
| Non guardo la televisione. |
| Ben televizyon izlemem. |
| Perché non guardi la televisione? |
| Neden televizyon izlemezsin? |
| Stasera non guardo la televisione. |
| Bu akşam TV izlemiyorum. |
| Perché non guardi la televisione stasera? |
| Bu akşam neden televizyon izlemiyorsun? |
2.-) Geniş zaman, yakın gelecekte ya da oldukça kesin olarak değerlendirilen bir gelecekte de yapılacak eylemler için kullanılabilir:
| Il treno parte fra cinque minuti. |
| Tren beş dakika içinde ayrılıyor. |
| Tren beş dakika içinde ayrılacak. |
| Parto domani. |
| Yarın ayrılıyorum. |
| Yarın ayrılacağım. |
| Domani mattina porto Luca alla stazione. |
| Yarın sabah Luca’yı istasyona götürüyorum. |
| Yarın sabah Luca’yı istasyona götüreceğim. |
| L’estate prossima lavoro con mio zio. |
| Gelecek yaz amcamla çalışıyorum. |
| Gelecek yaz amcamla çalışacağım . |
3.-) Şimdiki zamanda, geçmişte başlayan ve halen devam etmekte olan bir eylemi belirtmek için kullanılır; Burada, present perfect tense karşılık geliyor:
| Lavoriamo qui da un mese. |
| Burada bir aydır çalışıyoruz. |
| Mio cugino abita a Roma da tre anni. |
| Kuzenim üç yıldır Roma’da yaşıyor. |
| Conosco Giulia da tre anni. |
| Giulia’yı üç yıldır tanıyorum. |
| Non vedo Dario da mesi. |
| Dario’yı aylardır görmedim. |
4.-) İtalyanca fiiller, çekimlerine göre üç ana gruba ayrılmıştır. Bir fiilin ait olduğu çekim, mastarın bitmesi ile belirlenir:
| Birinci çekim | İkinci çekim | Üçüncü çekim |
| -are | -ere | -ire |
Geniş
zaman biçimleri, fiilin hangi fiil çekimine ait olduğuna bağlıdır. Geniş zaman
çekimi, mastarın bitişini aşağıdaki gibi değiştirerek oluşur:
| Kişi | Tekil | –are bitimli fiil | –ere bitimli fiil | –ire bitimli fiil |
| 1.nci | (io) | -o | -o | (-isc)-o |
| 2.nci | (tu) | -i | -i | (-isc)-i |
| 3.ncü | (lui/lei) | -a | -e | (-isc)-e |
|
| Plural |
|
| |
| 1.nci | (noi) | -iamo | -iamo | -iamo |
| 2.nci | (voi) | -ate | -ete | -ite |
| 3.ncü | (loro) | -ano | -ono | (-isc)-ono |
5.-) -are‘de düzenli fiiller aşağıdaki gibi çekilirler:
| Sonek | Parlare | Konuşmak |
| -o | (io) parlo | Ben konuşurum. |
| -i | (tu) parli | Sen konuşursun. |
| -a | (lui/lei) parla | O konuşur. |
| -iamo | (noi) parliamo | Biz konuşuruz. |
| -ate | (voi) parlate | Siz konuşursunuz. |
| -ano | (loro) parlano | Onlar konuşur. |
| Andrea e Carla lavorano in Italia. |
| Andrea ve Carla, İtalya’da çalışırlar. |
| Parlo italiano.* |
| İtalyanca konuşurum. |
| Parlate molto!* |
| Çok konuşuyorsun! |
| Abitiamo a Genova.* |
| Cenova’da yaşarız. |
* Şahıs zamiri, İtalyan fiil çekimlerinde genellikle kullanılmamıştır.
6.-) –care ve –gare (birinci fiil çekimi) ile biten fiiller, c ve g‘nin sert sesini korumak için ikinci tekil şahıs (-i) ve birinci çoğul şahıs (-iamo) bitmeden önce h eklerler:
| Cercare | Aramak |
| (io) cerco | Ben ararım |
| (tu) cerchi | Sen ararsın |
| (lui/lei) cerca | O arar |
| (noi) cerchiamo | Biz ararız |
| (voi) cercate | Siz ararsınız |
| (loro) cercano | Onlar ararlar |
| Pagare | Ödemek |
| (io) pago | Ben öderim |
| (tu) paghi | Sen ödersin |
| (lui/lei) paga | O öder |
| (noi) paghiamo | Biz öderiz |
| (voi) pagate | Siz ödersiniz |
| (loro) pagano | Onlar öderler |
| Cerchi Marco? |
| Marco’yu mu arıyorsunuz? |
| Giochiamo a pallone. |
| Futbol oynarız. |
| Perché litighi con tuo fratello? |
| Neden kardeşinle tartışıyorsun? |
| Paghiamo sempre il conto! |
| Biz her zaman faturayı öderiz! |
7.-) –iare (birinci fiil çekimi) ile biten fiiller, ikinci tekil şahıs ve birinci çoğul şahıs normalde sadece bir tane i vardır.
| Cominciare | Başlamak |
| (io) comincio | Ben başlarım |
| (tu) cominci | Sen başlarsın |
| (lui/lei) comincia | O başlar |
| (noi) cominciamo | Biz başlarız |
| (voi) cominciate | Siz başlarsınız |
| (loro) cominciano | Onlar başlarlar |
| Mangiare | Yemek yemek |
| (io) mangio | Ben yerim |
| (tu) mangi | Sen yersin |
| (lui/lei) mangia | O yiyor |
| (noi) mangiamo | Biz yeriz |
| (voi) mangiate | Siz yersiniz |
| (loro) mangiano | Onlar yerler |
| Quando cominci la scuola? |
| Ne zaman okula başlıyorsun? |
| Cominciamo la partita. |
| Oyuna başlıyoruz. |
| Oyuna başlayalım. |
| Mangi troppo! |
| Çok yemek yiyorsun! |
| Stasera mangiamo fuori. |
| Bu akşam dışarıda yemek yiyoruz. |
| Bu akşam dışarıda yemek yiyelim. |
8.-) -ere ile biten düzenli fiiller aşağıdaki gibi çekilirler:
| Sonek | Prendere | Almak |
| -o | (io) prendo | Ben alırım |
| -i | (tu) prendi | Sen alırsın |
| -e | (lui/lei) prende | O alır |
| -iamo | (noi) prendiamo | Biz alırız |
| -ete | (voi) prendete | Sen alırsın |
| -ono | (loro) prendono | Onlar alırlar |
| Prendo il prossimo treno. |
| Bir sonraki treni bineceğiz. |
| Prendiamo questa strada. |
| Bu yoldan gidelim. |
| Anna scrive una lettera. |
| Anna bir mektup yazıyor. |
| Marco e Martina ridono molto. |
| Marco ve Martina çok gülerler. |
9.-) -cere (veya –scere) ve –gere (veya –ggere) ile biten fiiller, birinci şahıs tekilinin sona ermesinden önce “sert” olan c (veya sc) ve g (veya –gg) sesini değiştirirler (- o) ve üçüncü kişi çoğul (-ono) ile biter. Bu fiilleri konuşurken dikkatli olunması gerekiyor:
| Vincere | Spoken like English | Kazanmak, Yenmek |
| (io) vinco | k | Ben kazanırım |
| (tu) vinci | ch | Sen kazanırsın |
| (lui/lei) vince | ch | O kazanır |
| (noi) vinciamo | ch | Biz kazanırız |
| (voi) vincete | ch | Siz kazanırsınız |
| (loro) vincono | k | Onlar kazanırlar |
| Conoscere | Spoken like English | Bilmek, Tanımak |
| (io) conosco | sk | Ben biliyorum |
| (tu) conosci | sh | Sen bilirsin |
| (lui/lei) conosce | sh | O bilir |
| (noi) conosciamo | sh | Biz biliyoruz |
| (voi) conoscete | sh | Siz bilirsin |
| (loro) conoscono | sk | Onlar biliyorlar |
| Leggere | Spoken like English | Okumak |
| (io) leggo | g [as in ‘go’] | Ben okurum |
| (tu) leggi | j | Sen okursun |
| (lui/lei) legge | j | O okur |
| (noi) leggiamo | j | Biz okuyoruz |
| (voi) leggete | j | Siz okumak |
| (loro) leggono | g [as in ‘go’] | Onlar okurlar |
| Vince sempre. |
| Her zaman kazanır. |
| Non conosco i tuoi genitori. |
| Ailenizi tanımıyorum. |
| Leggono il giornale. |
| Gazeteyi okuyorlar. |
| Non piango mai. |
| Asla ağlamam. |
10.-) -ire ile biten düzenli fiiller aşağıdaki gibi çekilirler:
| Sonek | Partire | Yola çıkmak, Gitmek, Uzaklaşmak, Hareket etmek, Ayrılmak |
| -o | (io) parto | Ben yola çıkıyorum |
| -i | (tu) parti | Sen yola çıkıyorsun |
| -e | (lui/lei) parte | O yola çıkıyor |
| -iamo | (noi) partiamo | Biz yola çıkıyoruz |
| -ite | (voi) partite | Siz yola çıkıyorsunuz |
| -ono | (loro) partono | Onlar yola çıkıyorlar |
| Il treno parte alle 8.00. |
| Tren saat sekiz’de kalkıyor. |
| Tren saat sekiz’de yola çıkacak. |
| I miei amici partono domani. |
| Arkadaşlarım yarın gidiyor. |
| Arkadaşlarım yarın ayrılacaklar. |
| Mia sorella dorme. |
| Kızkardeşim uyuyor. |
| Tutte le mattine apriamo le finestre. |
| Her sabah pencereleri açarız. |
11.-) -ire bitimli pek çok fiil (örneğin; capire (anlamak), costruire (inşa etmek), finire (tamamlamak / sona erdirmek), preferire (tercih etmek için), pulire (temizlemek)) biraz farklı biçimde çekilmektedir.
| Sonek | Capire | Anlamak |
| -isc-o | (io) capisco | Ben anlarım |
| -isc-i | (tu) capisci | Sen anlarsın |
| -isc-e | (lui/lei) capisce | O anlar |
| -iamo | (noi) capiamo | Biz anlarız |
| -ite | (voi) capite | Siz anlarsınız |
| -isc-ono | (loro) capiscono | Onlar anlarlar |
| Marina capisce tutto. |
| Marina her şeyi anlar. |
| La lezione finisce alle 13.00. |
| Ders saat 1’de biter. |
| Preferisco parlare italiano. |
| İtalyanca konuşmayı tercih ederim. |
Bir sözlüğe bakarak doğrulama yapmadan, -ire
bitimli bir fiilin çekimi için doğru olanı söylemek imkansızdır.
Soru
Formu
12.-) Soru cümlesi, cümlenin sonuna bir soru işareti ekleyerek veya bir ‘soru sözcüğü’ ile oluşturulur:
| Carla resta a casa? |
| Carla evde kalıyor mu? |
| Prendi sempre la macchina fotografica? |
| Sen her zaman kamerayı alır mısın? |
| Quando partite? |
| Ne zaman ayrılıyorsun? |
| Capisci tutto? |
| Herşeyi anladın mı? |
Olumsuz
Form
13.-) Negatif, fiilin önüne non (değil) yerleştirerek oluşturulur:
| Non parlo italiano. |
| İtalyanca bilmiyorum. |
| Non prendiamo la macchina fotografica. |
| Kamerayı almayacağız. |
| Giulia e Susanna non partono? |
| Giulia ve Susanna ayrılmıyor mu? |
| Non capisce niente. |
| O hiçbir şey anlamıyor. |
Resmi
Form
14.-) Resmi form gerektiğinde, hem erkekler hem de kadınlar için tekil olarak kullanılan zamir Lei (üçüncü şahıs tekilidir); Çoğul için kullanılan zamir normalde Voi‘dir, ancak formalite derecesinin yüksek olduğu durumlarda Loro kullanılabilir:
| (Lei) Parla italiano? |
| İtalyanca konuşuyor musunuz? |
| Non prende un taxi, Professor Masi? |
| Taksi tutmuyor musunuz, Profesör Masi? |
| Partite, Signori Bianco?( (Loro) Partono, Signori Bianco?) |
| Gidiyor musunuz (Mr and Mrs Bianco)? |
Bazı
düzensiz fiillerin şimdiki zamanı
15.-) İtalyanca’da, çoğu dilde olduğu gibi, çalışılarak ve kullanılarak öğrenilebilecek pek çok düzensiz fiil vardır. Aşağıda daha sık kullanılan düzensiz fiillerin çekimi vardır:
| Dare (vermek) | Stare (kalmak, durmak, bulunmak) | Sapere (bilmek) |
|
| dò | sto | so |
|
| dai | stai | sai |
|
| dà | sta | sa |
|
| diamo | stiamo | sappiamo |
|
| date | state | sapete |
|
| danno | stanno | sanno |
|
| Andare (gitmek) | Uscire (çıkmak) | Venire (gelmek) |
|
| vado | esco | vengo |
|
| vai | esci | vieni |
|
| va | esce | viene |
|
| andiamo | usciamo | veniamo |
|
| andate | uscite | venite |
|
| vanno | uscono | vengono |
|
| Dovere (zorunda olmak) | Potere (yapabilmek, edebilmek) | Volere (istemek, arzu etmek) |
|
| devo | posso | voglio |
|
| devi | puoi | vuoi |
|
| deve | può | vuole |
|
| dobbiamo | possiamo | vogliamo |
|
| dovete | potete | volete |
|
| devono | possono | vogliono |
|
| Dire (demek, söylemek) | Fare (yapmak) | Bere (içmek) |
|
| dico | faccio | bevo |
|
| dici | fai | bevi |
|
| dice | fa | beve |
|
| diciamo | facciamo | beviamo |
|
| dite | fate | bevete |
|
| dicono | fanno | bevono |
|
Fiil
riuscire (başarmak / yönetmek / edebilmek) için, uscire ile aynı kalıp izliyor.
| Come stai? Sto bene, grazie. |
| Nasılsın? Ben iyiyim, teşekkür ederim. |
| Mia zia sta a Bologna. |
| Teyzem Bologna’da yaşıyor. |
| Vado al cinema. |
| Sinemaya gidiyorum. |
| Stasera non esco. |
| Bu gece dışarı çıkmayacağım. |
| Domani esco presto. |
| Yarın erken ayrılacağım. |
| Non riesco a capire. |
| Anlamıyorum. |
| Non riesco a chiudere la porta. |
| Kapıyı kapatmayı başaramıyorum. |
| Adesso sapete tutto. |
| Şimdi her şeyi biliyorsun.* |
* Sapere ve conoscere fiillerini karıştırmamak önemlidir. Her ikisi de ‘bilmek’ demektir, ancak her zaman birbirlerinin yerine kullanılamaz. Temel fark, sapere genellikle ‘ bilmek / farkına varmak / daha önceden deneyimi olmak ‘ anlamına gelir; buna karşın conoscere “tanımak / tanışık olmak ” anlamına gelir veya bazen ‘ (örneğin, piacere di conoscerti ifadesinde, sizinle tanışmaktan memnun oldum). Böylece sapere asla insanlar için kullanılmaz ve conoscere hiçbir zaman bir fiil içeren bir cümle tarafından takip edilmeyecektir.
| Sappiamo già che c’è sciopero domani. |
| Yarın bir grev olduğunu zaten biliyoruz. |
| Sai che ora è? |
| Saatin kaç olduğunu biliyor musun? |
| Sai perché? |
| Nedenini biliyor musun? |
| Non so che cosa fare. |
| Ne yapacağımı bilmiyorum. |
| Conosco le regole del gioco. |
| Oyunun kurallarını biliyorum. |
| Ho conosciuto il padre di Pia. |
| Pia’nın babasıyla tanıştım. |
| Non conosco il tuo ragazzo. |
| Erkek arkadaşını tanımıyorum. |
| Conosci questa città? |
| Bu kasabayı biliyor musun? |
16.-) Dovere, potere ve volere bir başka fiilin mastar hali tarafından takip edilmelidir:
| Dobbiamo fare gli esercizi. |
| Egzersizleri yapmalıyız. |
| Posso parlare con Luigi? |
| Luigi ile konuşabilir miyim? |
| Puoi telefonare domani. |
| Yarın telefon edebilirsin. |
| Non vogliono uscire. |
| Dışarı çıkmak istemiyorlar. |
17.-) Sapere fiili , çoğunlukla bir başka fiilin mastar hali tarafından takip edilmelidir; bu şekilde kullanılırsa, bir şeyler yapma yeteneğini (‘nasıl yapılacağını bilmek anlamında’) ifade eder:
| So nuotare. |
| Yüzebiliyorum. [Yani Nasıl yapılacağını biliyorum] |
| Paolo non sa ballare. |
| Paolo dans edemez. [Yani nasıl yapacağını bilmiyor] |
| Sai usare quello scanner? |
| Sen o tarayıcıyı nasıl kullanacağını biliyor musun? |
18.-) Birkaç fiil –urre ile biter (condurre (kurşun / araba sürmek / yönetmek), tradurre (tercüme etmek), produrre (üretmek) vb.); tümü aşağıdaki biçimde çekilmektedir.
| Sonek | Produrre | Üretmek |
| -uc-o | (io) produco | Ben üretirim |
| -uc-i | (tu) produci | Sen üretirsin |
| -uc-e | (lui/lei) produce | O üretir |
| -uc-iamo | (noi) produciamo | Biz üretiriz |
| -uc-ete | (voi) producete | Siz üretirsiniz |
| -uc-ono | (loro) producono | Onlar üretirler |
| Questa fabbrica produce automobili. |
| Bu fabrika arabalar üretiyor. |
| Traducono dal francese. |
| Fransızcadan tercüme ediyorlar. |